آیه 2 سوره حدید

لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «2»

لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌: مر ذات او راست خاصه ملكيت و مالكيت آنچه در آسمانها و زمينهاست، زيرا او سبحانه موجد آن و متصرف در آن و همه در قبضه قدرت اوست و هيچ‌كس را نرسد كه دعوى خالقيت نمايد يا منع او نمايد از تصرف، زيرا همه، مخلوق و مقهور و مغلوب قادر و غالب يكتا باشند.

يُحْيِي وَ يُمِيتُ‌: زنده مى‌گرداند اموات را براى قيامت، و مى‌ميراند زندگان را در دنيا. يا زنده فرمايد مرده را، يعنى نطفه را كه جماد است حيوان فرمايد، و زنده را مى‌ميراند نزد انقضاى آجال بر وفق مصلحت و حكمت. وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ: و ذات سبحانى بر همه چيزها تواناست تمام القدره، يعنى قدرت تامه دارد بر ايجاد موجودات و تغيير و افنا و غير آن، و تمامى ممكنات در حيطه قدرت او خواهد بود.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

سَبَّحَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «1» لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «2» هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ «3» هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ «4»

لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ «5» يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ «6»

ترجمه‌

تسبيح گويد مر خدا را آنچه در آسمانها و زمين است و او است تواناى درست كردار

مر او را است پادشاهى آسمانها و زمين زنده ميگرداند و ميميراند و او بر همه چيز توانا است‌

او است اوّل موجودات و آخر آنها ظاهر و آشكار و باطن و پنهان از انظار و او بهمه چيز دانا است‌

او است آنكه آفريد آسمان‌ها و زمين را در شش روز پس مستولى شد بر عرش ميداند آنچه را كه ميرود در زمين و آنچه را كه بيرون ميآيد از آن و آنچه فرود ميآيد از آسمان و آنچه بالا ميرود در آن و او با شما است هر جا كه باشيد و خدا بآنچه ميكنيد بينا است‌

مر او را است پادشاهى آسمانها و زمين و بسوى خدا بازگشت داده ميشود كارها

درمى‌آورد شب را در روز و در ميآورد روز را در شب و او دانا است بآنچه در سينه‌ها است.

تفسير

تمام موجودات آسمانى و زمينى بزبان حال و مقال تسبيح و تنزيه مينمايند ذات ذو الجلال را از هر عيب و نقص نهايت آنكه تسبيح بعضى را ما ميشنويم و ميفهميم و تسبيح بعضى را نميشنويم و نمى‌فهميم و مكرّر باين معنى تصريح شده و بيان آن گذشته است و اين راز و نياز و سوز و گداز هميشه در عالم بوده و هست و خواهد بود و لذا گاهى بلفظ ماضى و گاهى بمضارع و گاهى بمصدر در كلام الهى‌

جلد 5 صفحه 140

از آن تعبير ميشود و اينكه متعدّى بلام شده با آنكه سبّح متعدّى بنفس است براى اشعار بآنست كه بايد عمل خالصا لوجه اللّه واقع شود و او است خداوندى كه غالب و قادر بر هر چيز و در هر امر است و كسى نميتواند او را از مقصودش باز دارد و تمام افعالش بر وفق حكمت و مصلحت و متين و محكم است از براى او است پادشاهى و تصرف تامّه و عامّه در تمام مملكت وجود و همه مملوك اويند بملكيّت حقّه حقيقيّه زنده ميكند خلق را در بدو امر و ميميراند آنها را در وقت مقدّر و باز زنده ميكند براى مجازات اعمالشان و او بر هر امر از احياء و اماته و اعاده و هر چه بخواهد و ممكن باشد توانا است و پيش از وجود همه موجودات او بوده و بعد از فناء همه خواهد بود و دو سر حلقه خط هستى و بدو و ختم آن باو پيوسته و از او شروع و باو ختم ميشود او كائن ازلى و باقى ابدى است وجود او ظاهر است در تمام مظاهر و همه موجودات آيات وجود و علم و قدرت و ساير صفات اويند و هيچ كس بكنه ذات او پى نبرده و نخواهد برد حتّى شخص اول عالم امكان كه فرموده ما عرفناك حق معرفتك و او است غالب و قاهر بر تمام موجودات و عالم است بتمام اسرار و خفيّات بطوريكه در علم او ظاهر و باطن اشخاص و اشياء يكسان است چون او در صفحه ذات خود تمام حقايق را مشاهده مينمايد و بيان خلقت آسمانها و زمين و استقرار بر عرش در سوره اعراف گذشت و تخمى را كه زارع در زمين ميكارد و هر چه مانند آن در دل زمين جاى گيرد و گياهى را كه از آن سر بدر ميكند و هر چه مانند آن باشد ميداند و هر چه از آسمان مانند باران و برف و غيره نازل شود و هر چه مانند آه مظلوم و دود و بخار بآسمان صاعد گردد ميداند و مى‌بيند و ميشناسد عنايت او هميشه با خلق هست هر جا باشند و علم و قدرت او بر آنها احاطه دارد و از تمام اعمال و افعال و اقوال و احوال آنها از بد و خوب و خير و شرّ آگاه است ميبيند و ميداند و ميشناسد و تأييد ميكند و باز ميدارد و پاداش ميدهد و بكيفر ميرساند خلاصه آنكه سلطنت تامّه و عامّه در تمام عوالم وجود بدون شريك و مزاحم و معارض و منازع از آن حق است و مرجع تمام امور بحكم خدا است در دنيا و آخرت نهايت آنكه در دنيا بمردم قدرت داده بقدريكه بتوانند باختيار خود كار خوبى بكنند و در آخرت بآنها جزاى احسن عنايت فرمايد

جلد 5 صفحه 141

و در آخرت ديگر تكليفى نيست فقط حكم الهى است و دخول شب در روز و دخول روز در شب و كوتاه و بلند شدن آن دو بر طبق حكمت و مصلحت خلق و علم خدا بضمائر و اسرار بندگان مكرر بيان شده است.

لَه‌ُ مُلك‌ُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ يُحيِي‌ وَ يُمِيت‌ُ وَ هُوَ عَلي‌ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ «2»

‌از‌ ‌براي‌ خداوند ‌است‌ ملك‌ آسمانها و زمين‌ زنده‌ مي‌كند و مي‌ميراند و ‌او‌ ‌بر‌ ‌هر‌ چيزي‌ قادر ‌است‌.

لَه‌ُ مُلك‌ُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ ملكيت‌ اقسام‌ زيادي‌ دارد ذاتيّه‌ و جعليّه‌ مطلقه‌ و مقيّده‌ دائميّه‌ و موقّته‌، اصليّه‌ و فرعيّه‌. ملكيّت‌ ذاتيّه مطلقه دائميه اصليّه‌ مختص‌ّ ‌به‌ ذات‌ اقدس‌ حق‌ّ ‌است‌ نسبت‌ ‌به‌ جميع‌ ‌ما سوي‌ اللّه‌ ‌از‌ ممكنات‌ زيرا تمام‌ مخلوق‌ ‌او‌ هستند و تحت‌ قدرت‌ ‌او‌ (‌اگر‌ نازي‌ كند ‌از‌ ‌هم‌ فرو ريزند قالبها) و امّا جعليّه‌ منوط

جلد 16 - صفحه 416

‌به‌ جعل‌ الهيست‌ آنهم‌ مطلقه‌ مثل‌ ملكيّت‌ جميع‌ ‌ما ‌في‌ الارض‌ و السماء ‌از‌ ‌براي‌ پيغمبر و امام‌ ‌که‌ فرمود

(الارض‌ كلّها للامام‌)

فقط مباح‌ فرموده‌اند ‌از‌ ‌براي‌ شيعيان‌ و ‌غير‌ شيعه‌ ‌از‌ كفّار و مشركين‌ و اهل‌ ضلالت‌ حرام‌ ‌است‌ كليّه تصرّفات‌ ‌آنها‌ و غصب‌ حق‌ امام‌ كردند.

و مقيّده‌ ‌که‌ ‌به‌ يكي‌ ‌از‌ اسباب‌ مملّكه‌ مالك‌ شود بيع‌ و شراء و صلح‌ و هبه‌ و اجرت‌ ‌بر‌ عمل‌ و ميراث‌ و زكاة و خمس‌ و صدقه‌ و امثال‌ اينها مشروط ‌بر‌ اينكه‌ ‌بر‌ حسب‌ موازين‌ شرعيّه‌ ‌باشد‌ و موقته‌ مثل‌ مالكيّت‌ مستأجر منافع‌ ‌را‌ ‌ما دام‌ بقاء الاجاره‌ بلكه‌ مي‌توان‌ ‌گفت‌ تمام‌ اينها مجرد اعتبار ‌است‌ قائم‌ ‌به‌ يد معتبر و اما حقيقتا احدي‌ مالك‌ شيئي‌ نيست‌ و آنچه‌ ‌در‌ دست‌ ‌هر‌ كس‌ ‌باشد‌ عاريه‌ ‌است‌ و حق‌ّ هيچگونه‌ تصرّفي‌ ندارد مگر آنكه‌ مالك‌ حقيقي‌ خداي‌ متعال‌ اجازه‌ دهد ‌حتي‌ مالك‌ نفس‌ ‌خود‌ ‌هم‌ نيست‌.

يُحيِي‌ وَ يُمِيت‌ُ حياة و موت‌ ‌هر‌ شي‌ء ‌به‌ مناسبت‌ ‌خود‌ ‌آن‌ شي‌ء ‌است‌ حياة ايماني‌، حياة روحاني‌ حياة جسماني‌، حياة عقلاني‌، حياة نفساني‌ و ميزان‌ حياة و موت‌ ترتب‌ آثار ‌است‌ ‌تا‌ مادامي‌ ‌که‌ مترتب‌ ‌است‌ حياة ‌است‌ و ‌اگر‌ ‌از‌ اثر افتاد موت‌ ‌است‌ و موت‌ كل‌ّ شي‌ء بحسبه‌ و تمام‌ تحت‌ اختيار ‌او‌ ‌است‌ زنده‌ مي‌كند و مي‌ميراند وَ هُوَ عَلي‌ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا استَجِيبُوا لِلّه‌ِ وَ لِلرَّسُول‌ِ إِذا دَعاكُم‌ لِما يُحيِيكُم‌ انفال‌ آيه

‌النّاس‌ موتي‌ و اهل‌ العلم‌ احياء

24و انهم‌ ‌علي‌ الهدي‌ لمن‌ استهدي‌ ادلاء.

(آیه 2)- بعد از ذکر دو وصف از صفات ذات پاک خداوند یعنی «عزّت» و «حکمت» به «مالکیت و تدبیر و تصرفش در عالم هستی» که لازمه قدرت و حکمت است پرداخته، می‌افزاید: «مالکیت و حاکمیت آسمانها و زمین از آن اوست» (لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

او «زنده می‌کند و می‌میراند» (یُحْیِی وَ یُمِیتُ). آری حیات و مرگ در تمام اشکالش به دست قدرت اوست.

«و او بر هر چیز تواناست» (وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ).

مالکیت خداوند نسبت به عالم هستی مالکیت اعتباری و تشریعی نیست، بلکه مالکیت حقیقی و تکوینی است، یعنی او به همه چیز احاطه دارد و همه جهان در قبضه قدرت او، و تحت اراده و فرمان اوست، لذا به دنبال آن سخن از زنده کردن و میراندن و توانائی بر هر چیز به میان آمده است.

تفاوت «عزت» و «قدرت» در این است که عزت بیشتر توجه به درهم شکستن مدافع دارد، و قدرت توجه به ایجاد اسباب، بنابر این دو وصف مختلف محسوب می‌شوند، هر چند در ریشه توانائی با هم مشترکند- دقت کنید.